Lenfödem Tedavisi ve Manuel Lenf Drenajı

Lenfödem Nedir?

Lenfödem, lenfatik sistemin bozulmuş akıştan kaynaklı bir ve/ya birden fazla ekstremitenin şişmesidir. Lenfatik sistem, vücuttaki proteinlerden, lipidlerden ve atık ürünlerden fazla miktarda lenf sıvısı toplamak için vücuttaki bir damarlar (lenf damarları) ağıdır. Bu sıvı daha sonra atık ürünleri filtreleyen ve lenfosit adı verilen enfeksiyonla mücadele eden hücreleri içeren lenf düğümlerine taşınır. Lenf damarlarındaki fazla sıvı sonunda kan dolaşımına geri döner. Lenf damarları bloke edildiğinde veya lenf sıvısını dokulardan uzağa taşıyamadığında lokal şişmeler (lenfödem) ortaya çıkar. Genellikle tek bir kol veya bacağı etkiler, nadir durumlarda her iki uzuv da etkilenir.

Lenfödem Tipleri ve Belirtileri

Primer (Genetik) Lenfödem

Lenf damarlarının anatomik olarak anormalliğinin bir sonucudur. Nadir görülen kalıtsal bir durumdur.

İkincil (Edinilmiş) Lenfödem 

Lenf damarlarının ve düğümlerinin tespit edilebilir bir hasarından veya tıkanmasından kaynaklanan bir durumdur. Tıkanma lenf sıvısının boşalmasını önler dolayısıyla sıvı birikmesi şişmeye neden olur. Kanser, kanser tedavileri yahut bacak ülserleri gibi durumlar ikincil lenfödem örnekleridir. Şayet tedavi edilmezse kalıcı doku değişiklikleri oluşabilir.

Risk Faktörleri:

• Lenf bezlerinin çıkarılması 
• Lenf sıvıları akışını tıkayan lezyonlar
• Fazla kilo veya obezite
• Diyabet
• Enfeksiyon
• Radyasyon yoluyla lenf damarlarının lümenini yok eden skar dokusu
• Ameliyat ve sonrası gelişen enflamasyon
• Artan yaş
• Zayıf beslenme
• Kanser hastalığı sırasında ve/ya bitiminden sonraki dönem
• Kemoterapi ve/ya radyasyon tedavisi
• Yetersiz fiziksel aktivite

Belirtileri:

• Kollar, bacaklar, cinsel organlar, yüz, boyun, göğüs duvarı ve ağız boşluğu dahil şişlik. Tüm uzuv veya sadece parça parça halde olabilir. Büyük olasılıkla tek taraflıdır, ancak bazen iki taraflı da olabilir.
• İlgili uzuvda ağırlık veya gerginlik
• İlgili uzuvdaki tekrarlayan enfeksiyonlar
• Şişlik ve doku değişikliği sebebiyle eklemlerde kısıtlı hareket
• Cildin sertleşmesi, renk değişimi, kalınlaşması, gerginliğe sahip olması
• Bacaklarda yanma hissi
• Saç dökülmesi
• Uyku kaybı
• Fibrozis ödem çukur
• Belirtiler sıcak havalarda, adet dönemlerinde ve uzuv bağımlı pozisyonda bırakılmışsa artabilir.
• Birincil ve bağırsaktaki semptomlar; abdominal şişkinlik, ishal ve yağlı yiyeceklerin intoleransı

Primer(Genetik) Lenfödem:

Primer lenfödem lenfatik damarlarda anormal oluşuma sebep veren genetik bir mutasyonun sonucudur. Hastalık doğumdan itibaren mevcut iken, semptomlar hayatın ilerleyen dönemlerine kadar ortaya çıkmayabilir. Primer lenfödem üç kategoriye ayrılmıştır ve semptomlar ortaya çıktığında yaşa bağlıdır.

• Konjenital Lenfödem: Semptom olarak çoğunlukla doğumdaki kadınları %20 yaygınlıkla etkiler. Bu grupbun da içindeki küçük bir grup, milroy hastalığı olarak bilinen genetik bir hastalık gösterir.
• Praecox Lenfödem: Doğum ile 35 yaş arasında görülür ve birincil lenfödemin en sık görülen halidir. Semptomlar genellikle ergenlik dönemindeki kadınlarda görülür.
• Lenfödem Tarda: Semptomlar 35 yaşından sonra ortaya çıkar ve diğer iki formdan daha nadir görülür.

Sekonder(Edinilmiş) Lenfödem:

Sekonder lenfödem, çoğunlukla ameliyatla ortaya çıkan lenfatik damarların ve düğümlerin tıkanması veya derin kesik, yanıklar, radyasyon, damar sıyırma veya vücuttaki travmatik bir olaydan kaynaklanır. Meme kanseri gelişmiş ülkelerdeki en yaygın sekonder lenfödemle ilişkisi olan kanser türüdür. Meme kanserinden kurtulan her 5 kadından birinde lenfödem gelişir. Baş ve boyun kanserinde, lenfatik ve yumuşak doku problemleri, tedavi bitimini takip eden 18 ay boyunca %90 oranında, iç, dış veya kombine ödem yaşar.

Lipoödemli olan hastalar çoğunlukla mevcut lenf damarlarını yağ kümeleri bloke edecek kadar büyüdüğünde sekonder lenfödem geçirir.

Lenfödem Evreleri:

Ön Aşama:

• Hasta, lenfatik damarların yaralanmasına bağlı olarak lenfödem gelişimi için “riskli” kabul edilir, ancak dışarıdan ödem semptomları göstermez.
• Sentinel lenf nodu biyopsisi ve/veya radyasyon geçirmiş ancak henüz şişlik oluşmamış meme kanseri hastalarını içerir.
• Lenfatik taşıma kapasitesi azalmış hastalarda, lenfatik aşırı yüklenmeye başlar ve bunun sonucunda da ödem oluşmasına yatkın hale getirir.

Evre 1: Lenfödemin bu aşamasında hastalardan geri dönüş alınır.

• Bir uzvun diğerinden daha şiş yapıda olduğu gözlemlenir.
• Hareket zorluğu ve esneklik sorunu oluşur.
• Çukur ödemi oluşur. Bölgeye baskı uygulandığında yavaşça normale dönen bir çukur oluşur.
• Bu aşamada şişen yer yumuşaktır. Ancak ağrı ve hassasiyet vardır.

Evre 2: Lenfödemin ikinci aşamasında hastalardan geri dönüş alınmaz.

• Ödem hacmi arttıkça cilt ve doku kalınlaşması meydana gelir.
• Çukurlaşmayan ödem oluşur.
• Doku fibrozu ciltte ve alttaki dokularda sertleşmiş lekeler oluşturur.

Evre 3: Lenfostatik fil hastalığı adı ile bilinir.

• Etkilenen bölgede fazladan ağırlık taşıma hissi olur.
• Günlük aktiviteler yerine getirilemez.
• Dokuda iltihaplanma/selülit oluşur.
• Cilt renk değiştirir ve kurur ve/ya pul pul olur.
• Uzuvlarda lenfödem lobülleri oluşur.
• Lenf sıvısı, açılan cildin çatlaklarından akar.
• Cildin açılmış olan çatlaklarında mantar enfeksiyonları olur.
• Çukur kalan ödemler(pitting ödemi)

Lenf Ödem Tedavisi

Lenfödem ilerleyici bir hastalıktır ve erken teşhis çok önemlidir. Ömür boyu süren ve genellikle güçten düşürüp hareket kısıtlamasını durdurmak için teşhis ve tedavi etmek zaruridir. Hasta lenfödem tedavisi ve yöntemleri konusunda uzman fizyoterapiste başvurmalıdır.

Manuel Lenf Drenajı

Manuel lenf drenajı (MLD) şişmiş olan lenf düğümlerinin tedavisi için bulunmuş bir tekniktir. Lenfatik sıvının, şişmiş olan uzuvdan dışarı doğru hareketine yardımcı olacak olan hassas bir cilt germe masajıdır. Geleneksel masajlarla karıştırılmamalıdır. Çünkü geleneksel masaj yöntemleri tam tersi ödemi arttırabilir. MLD, lenfatik sıvının akışına yardım etmek için lenf damarlarına yapılır. Öncelikle vücudunuzun ödemden etkilenmemiş kısımlarına uygulanır ki sıvının etkilenen bölgeden çıkmasını ve bölgedeki tıkanıklığın giderilmesini sağlar. İlave olarak lenfatiklerden çıkan lenf sıvısı akışını hızlandırır ve çalışan lenf toplayıcılarının açılmasına ve sıvının taşınmasına yardımcı olur.

• Lenf düğümlerini uyarmayı ve aktivitelerini arttırmak için lenfatiklerin ritmik kasılmalarını arttırmayı amaçlar. Böylelikle duygun lenfatik sıvı yeniden yönlendirilebilir.
• MLD dört ana vuruştan oluşur; sabit daireler, kepçe tekniği, pompa tekniği ve döner teknik.
• Hem önleyici tedavi hem de postoperatif rehabilitasyon tedavisi olarak etkilidir.
• MLD ayrıca derin ve yüzeysel damarlarda kan akışını artırır.
• Lenfödem dışında MLD, travma sonrası ve ameliyat sonrası ödem ve fizik tevadi gerektiren durumlarda faydalı olur.
• Tedavi edilen bölgeye bağlı olarak vücutta farklı el hareketleri kullanılır. Fibroz tedavisini de içerir.
• Cilt yağları kullanılmadan, geçiş basıncındaki değişiklikleri sürdürmek için el hareketleri ile spesifik bir yönde gidilir.
• Basınç, lenfatik drenajı desteklemek amacıyla alttaki dokuya göre değiştirilir.
• Fizik tedavide uygulunan uzuv mobilizasyonu ve gevşetme teknikleri, lenfatik drenaj ile birleştirilir.

Evde Manuel Lenf Drenajı

MDL, evde uygulanabilen bir yöntemdir. Elle yapılan uygulamalarla şişlik drene edilir. Sadece bandajlama gerektiği durumlarda ekipman kullanılır ve bu ekipmanlar tanışanabilirdirler.